Nowe badania zmieniły naszą wiedzę o jednym z najbardziej zagadkowych zabytków paleolitu w Europie. Wykonany z mamuciego ciosu bumerang z Jaskini Obłazowej może być najstarszym tego typu narzędziem na świecie – a jego rola wykraczała daleko poza funkcję bojową.
Nowe spojrzenie na pradzieje Nowej Białej
Jaskinia Obłazowa, położona na wapiennej skale nad rzeką Białką, tuż przy wsi Nowa Biała, od lat przyciągała uwagę archeologów. Dopiero jednak teraz, dzięki międzynarodowym badaniom, udało się potwierdzić, że to właśnie tutaj odkryto najstarszy bumerang Europy, który powstał nawet ponad 42 tysiące lat temu.
Przełomowe datowanie i nowe odkrycia
W czerwcu 2025 roku opublikowano wyniki szeroko zakrojonych badań, prowadzonych przez międzynarodowy zespół pod kierunkiem prof. Sahry Talamo z Uniwersytetu Bolońskiego oraz prof. Pawła Valde-Nowaka z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Artykuł, opublikowany w prestiżowym czasopiśmie PLOS ONE, potwierdził, że zakrzywiony fragment ciosu mamuta z Obłazowej, dotąd datowany na około 30 tysięcy lat, jest w rzeczywistości znacznie starszy.
Nowe analizy wykazały, że bumerang powstał pomiędzy 42 290 a 39 280 lat temu i należy do najwcześniejszego etapu kultury oryniackiej. To odkrycie przesuwa w czasie moment pojawienia się Homo sapiens na obszarze dzisiejszej Polski i dowodzi, że ludzie ci zasiedlali również chłodne i trudne tereny Karpat.
Prof. Paweł Valde-Nowak podkreśla, że mamy obecnie pewność, iż znalezisko związane jest z wcześniejszą ludnością reprezentującą kulturę oryniacką sprzed 42 tysięcy lat. Byli to pierwsi przedstawiciele Homo sapiens, którzy zasiedlili znaczne obszary Europy – co stanowi znaczącą zmianę w interpretacji wcześniejszych danych.
Bumerang – narzędzie, ozdoba, rytuał?
Odkryty w warstwie VIII bumerang został wykonany z ciosu mamuta. Ma 72 cm długości, został starannie wypolerowany i ozdobiony. Jego forma wskazuje, że był przeznaczony do rzucania prawą ręką. W jego bezpośrednim sąsiedztwie archeolodzy odkryli m.in. kość palca ludzkiego (najstarszą Homo sapiens na ziemiach polskich), muszle, zęby lisa polarnego przerobione na ozdoby, fragment poroża oraz wyraźne ślady czerwonej ochry.
Według prof. Valde-Nowaka bumerang został złożony w wyeksponowanym miejscu, otoczonym ponad 60-kilogramowymi głazami, które ktoś celowo wtoczył do jaskini. Tuż obok niego znajdowała się ludzka kość oraz inne cenne przedmioty, a całość pokryta była czerwonym pyłem ochry – substancji często występującej w kontekstach symboliki życia i śmierci. Wszystko to wskazuje, że bumerang pełnił prawdopodobnie funkcję rytualną, a nie jedynie użytkową.
Nie tylko bumerang – życie duchowe paleolitu
Zgromadzenie tak wielu znaczących przedmiotów w jednym miejscu, ich układ i kontekst archeologiczny świadczą o tym, że mamy do czynienia z najstarszym znanym w Polsce świadectwem kultury symbolicznej Homo sapiens.
Prof. Valde-Nowak zwraca uwagę, że znaleziska z Jaskini Obłazowej są elementem szerszego procesu rozwoju duchowości człowieka, który zachodził w całej Europie w tym okresie. To właśnie wtedy pojawiają się pierwsze znane przejawy sztuki: malowidła naskalne we Francji i Hiszpanii, figurki oraz instrumenty muzyczne w jaskiniach Niemiec. Obłazowa – na tle tych europejskich znalezisk – wyróżnia się jako jedyny przykład tak wczesnych form symbolicznych w Polsce.
Archeologiczna perła Podhala i Spisza
Choć niewielka, Jaskinia Obłazowa to stanowisko unikatowe w skali Europy. To najstarsze znane miejsce pobytu Homo sapiens w polskich Karpatach, a zarazem jedno z najlepiej zachowanych stanowisk z początku górnego paleolitu.
Badania wykazały, że jej mieszkańcy korzystali z materiałów pochodzących z odległych terenów – m.in. z dzisiejszej Ukrainy, Moraw oraz Jury Krakowsko-Częstochowskiej – co wskazuje na ich dużą mobilność i szerokie kontakty wymienne.
W jaskini odnaleziono także szczątki wielu gatunków zwierząt: koni, reniferów, mamutów i psowatych. Analizy izotopowe kolagenu wykazały, że dieta ówczesnych ludzi była zróżnicowana i mogła obejmować również ryby słodkowodne.
Wielki projekt badawczy z udziałem polskich naukowców
W badaniach uczestniczyli naukowcy z Polski, Włoch, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Kanady. Wykorzystano najnowocześniejsze metody, takie jak datowanie radiowęglowe (AMS), analiza DNA, spektroskopia bliskiej podczerwieni (NIR-HSI), mikrotomografia 3D oraz identyfikacja gatunkowa metodą ZooMS.
Wyniki badań zostały opublikowane w artykule Boomerang and bones: Refining the chronology of the Early Upper Paleolithic at Obłazowa Cave, Poland w czasopiśmie PLOS ONE (czerwiec 2025). To jedno z najbardziej szczegółowych i interdyscyplinarnych opracowań dotyczących paleolitycznego stanowiska archeologicznego w Polsce.
Zakończenie: światowa nauka zaczyna się w Nowej Białej
Nowa Biała – wieś z bogatą historią i pięknym położeniem – może dziś z dumą powiedzieć, że znajduje się tu jedno z najważniejszych miejsc pradziejowej Europy. Jaskinia Obłazowa to nie tylko lokalny skarb, ale świadectwo duchowości, technologii i symbolicznego świata pierwszych Homo sapiens.
Najstarszy bumerang Europy, misternie wykonany i celowo złożony w tej właśnie jaskini, to dowód na to, że początki kultury są znacznie bliżej, niż sądziliśmy – na granicy Podhala i Spisza, w Nowej Białej.
źródło: archeo.uj.edu.pl, naukawpolsce.pl, thearchaeologist.org,