Rezerwat przyrody Przełom Białki

Przedmiotem ochrony na terenie rezerwatu przyrody Przełom Białki pod Krempachami jest krajobraz naturalny (PKrkn). Celem ochrony na terenie rezerwatu krajobrazowego Przełom Białki pod Krempachami, jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych ciekawego pod względem geomorfologicznym przełomu rzeki Białki przez Pieniński Pas Skałkowy oraz rzadkich zespołów roślinności naskalnej i reliktowego drzewostanu sosnowego.

Główny typ ekosystemu wyróżnionego na terenie rezerwatu przyrody Przełom Białki pod Krempachami jest ekosystem wodny rzek i ich dolin, potoków i źródeł (EWrp).

Zakres ochrony

Ten krótki odcinek rzeki Białki, stanowiący Przełom Białki, został uznany za chroniony już w 1931 roku, kiedy to utworzono rezerwat przyrody 7,5 ha. W 1959 roku powiększono teren rezerwatu do 8,51 ha oraz potwierdzono jego status prawny.

Teren Przełomu Białki jest chroniony z uwagi na walory krajobrazowe, składające się między innymi z form geologicznych powstałych w wyniku ruchów górotwórczych zapoczątkowanych 100 mln lat temu w okresie kredy i trwające dalej w okresie trzeciorzędu, fałdując utwory osadowe. Ponadto na terenie występują unikatowe w sakli kraju, ale i Europy gatunki roślin i zwierząt. Na terenie rezerwatu i okolicy występują bardzo zróżnicowane zbiorowiska roślinne – szacuje się, że znajduje się tam ponad 430 gatunków.

Teren rezerwatu przyrody Przełom Białki pod Krempachami znajduje się ponadto w granicach Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz obszaru siedliskowego sieci Natura 2000 PLH120024 Dolina Białki.

Geografia

Skała Obłazowa i Kramnica zbudowane są z wapieni serii czorsztyńskiej. Występuję w nich liczne zjawiska krasowe, głównie jaskinie i szczeliny skalne, ale również podziemny przepływ odnogi rzeki Białki pod skałą Kramnicą – co jest zjawiskiem rzadkim i wyróżniającym ją.

Rezerwat przyrody Przełom Białki znajduje się na na terenie dwóch mezoregionów geograficznych. Obłazowa skała znajduje się jeszcze w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, zaś Kramnica w Pieninach Spiskich. Naturalną granicą pomiędzy tymi dwoma mezoregionami jest rzeka Białka.

Koryto rzeki Białki

Rzeka Białka powstaje w Tatrach na wysokości około 1075 metrów nad poziomem morza, z połączenia Rybiego Potoku z Białą Wodą. W języku słowackim rzeka ma nazwę Biela voda. Przez większość swojej długości rzeka Białka zachowała swój naturalny górski charakter.

Rzeka Białka zawdzięcza swoją nazwę jasnym (białym) kamieniom – otoczakom. Są to przyniesiono z Tatr Wysokich granity, które podczas transportu przez rzekę są poddawane ścieraniu i obrabianiu.

Obłazowa Skała

Skałę Obłazową, wysoką na 670 m.n.p.m., budują dwie łuski serii czorsztyńskiej. W skale Obłazowa widoczne są liczne nisze, groty i jaskinie. Powstały dzięki wymyciu przez nurt rzeki Białki, niektóre dodatkowo zostały pogłębione przez człowieka. W nich można dostrzec różne zjawiska krasowe, fugi międzyławicowe wypełnione substancją gliniastą. Jedną z najbardziej rozsławionych jaskiń w skale Obłazowa jest Jaskinia Obłazowa. Oprócz niej, u podnóża skały od strony południowej widoczne są dwie groty, pełniące do lat 50. XX wieku rolę kamieniołomów dla okolicznych mieszkańców.

Najstarsze formacje dostrzegane w skale Obłazowa, to biały wapień krynoidowy pochodzący z okresu bajosu (środkowa jura), czyli sprzed około 167 milionów lat.

Drugim ważnym ogniwem jest łupkowaty wapień krynoidowy, występujący w odmienia żółtej i czerwonej. Następnie wyróżnić tu możemy wapień czorsztyński, występujący w postaci czerwonych, bulastych wapieni grubo ławicowych, powstałych w okresie od keloweju do kimerydy. Wapienie te przechodzą w wapienie kalpionellowe, które utworzyły się w okresie tytonu dolnego. Najmłodsze są warstwy globigerynowo-radiolariowe o zielonawym zabarwieniu z licznymi plamkami. Wykształcone zostały w czasie od neokomu górnego do albu.

Jaskinia Obłazowa

Jaskinia Obłazowa znajduje się w południowej części skały Obłazowa. Jej otwór znajduje się siedem metrów ponad poziomem rzeki Białki, przepływające w odległości około 100 metrów od niej. Jaskinię tworzy dziewięciometrowa komora, do której prowadzi krótki korytarzyk.

W trakcie prowadzonych prac archeologicznych na terenie Jaskini Obłazowa, znaleziono w jej warstwach wiele cennych archeologicznie przedmiotów.

Skała Kramnica

Kramnicę, wysoką na 688 m.n.p.m., tworzy grupa skał zaliczanych do serii czorsztyńskiej. Zbudowana jest przede wszystkim z białego wapienia krynoidowego powstałego w okresie od bajosu do batonu – możemy ich wiek określić nawet na 170 milionów lat, zaliczając go do jury. Spotykane są również czerwone wapienie bulaste oraz czerwone wapienie z okresy tytonu – młodszy o około 20-30 milionów lat od głównego budulca.

Roślinność

Przełom Białki przyciąga między innymi bogactwem szaty roślinnej. Zawdzięcza to między innymi bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu, dającej możliwość wzrostu różnorodnych gatunków roślin. Drugim czynnikiem zwiększającym różnorodność szaty roślinnej jest obecność rzeki Białki. Nurt tego zimnego, górskiego potoku łączy teren rezerwatu i Doliny Białki z Tatrami. Za sprawą tych dwóch głównych czynników, na terenie rezerwatu przyrody można zaobserwować gatunki ciepłolubne, a także gatunki górskie odporne na chłód i utrzymującą się długo pokrywę śnieżną.

Roślinność alepejska

Roślinność alpejska zajmuje głównie północne murawy naskalne. Wyróżnić tu należy: gęsiówkę alpejską, przetacznik krzewinkowy, macierzankę karpacką, rogownicę Raciborskiego, wiechlinę alpejską, skalnicę dwuletnią. Ponadto swoje stanowisko, jedyne w pasie skałkowym, ma tutaj skalnica seledynowa.

Na uwagę zasługują również: rogownica źródlana, rozchodnik czarnawy i fiołek dwukwiatowy. Są to gatunki nie spotykane nigdzie indziej na terenie Pienin właściwych i Małych Pienin.

Roślinność subalpejska

W cienistych lasach, zaroślach oraz nad potokami można znaleźć przede wszystkim roślinność subalpejską. Są wśród nich np.: omieg górski, świetlik zalcburski. Na uwagę zasługują natomiast: złocień okrągłolistny i słonecznica wąskolistna, które na terenie pasa skałkowego mają tu jedyne stanowiska. Południowe zbocza porasta roślinność kserotermiczna m. in. perłówka siedmiogrodzka, oman szlachtawy i przewiercień sierpowaty.

Jeśli chodzi o faunę rezerwatu, niedawno odkryto nowy gatunek kusakowaty Hydrosmectina subtilissima. Kusakowate należą do rzędu chrząszczy z gromady owadów. Gatunek ten jest rzadko spotykany na terenie Polski. Zaobserwowano go na pojedynczych stanowiskach w rejonie Dolnego Śląska, Beskidu Zachodniego i Beskidu Wschodniego. Od niedawna notuje się go również w Kotlinie Nowotarskiej w rejonie Obłazowej Skały.

Archeologia

Pierwsze badania archeologiczne w Jaskini w Obozowej prowadzono w wakacje w 1985 roku. Wtedy prof. Paweł Valde-Nowak przeprowadził wizję lokalną w jaskini. Wtedy, osiemdziesiąt metrów od jaskini, na polu Andrzeja Bednarczyka odkryto inwentarz zabytków kamiennych ze schyłku paleolitu (około 14 – 8 tysięcy lat przed naszą erą) i należących do kultury Federmesser. Te odkrycie zachęciło archeologów do dalszych badań i eksploracji Jaskini w Obłazowej.

Badania archeologiczna na terenie Jaskini Obłazowej prowadzono w latach 1985-1992 oraz w 1995 roku. W XXI wieku badacze odwiedzali Obłazową między innymi w 2007 i 2008 roku. Badania prowadzone w Obłazowej były ze szczególną starannością. Do szlamowana używano sit o prześwicie 0,4 mm, co miało na celu zachowanie nawet najmniejszych elementów archeologicznych.

Badania archeologiczne prowadzone przez prof. Pawła Valde-Nowaka wraz z zespołem, wykazały obecność ludzi w tym miejscu już 30 tys. lat temu. Jednak bez wątpienia najciekawszą, często nieznaną informacją jest fakt, iż na terenie rezerwatu przyrody Przełom Białki znaleziono najstarszy bumerang na świecie datowany na około 30 tys. lat! Wśród wykopalisk znajdują się również fragmenty ludzkich palców oraz kości zwierząt: nosorożca włochatego, niedźwiedzia, lwa jaskiniowego czy bizona.

Turystyczna atrakcja

Rezerwat Przyrody Przełom Białki pod Krempachami bez wątpienia jest ciekawą atrakcją turystyczną polskiego Spisza, jak i całego Podtatrza. Miejsce to co roku odwiedzane jest przez setki turystów przybywających na Podhale i Spisz na urlop. Chodź sam rezerwat przyrody jest dostępny dla wszystkich bezpłatnie, to Jaskinia Obłazowa nie jest oficjalnie dostępna dla zwiedzenia. Na jej terenie nadal, z przerwami prowadzone są prace archeologiczne.

Na terenie rezerwatu nagrywano sceny do serialu „Janosik”, w reżyserii Jerzego Passendorfera. To właśnie między innymi pomiędzy szczytami Obłazowej i Kramnicy toczą się losy Janosika i jego grupy. To właśnie również, dzięki serialowi „Janosik” pojawiło się również określenie skałki Janosika na Przełom Białki.

Przełom Białki w Nowej Białej stanowił tło również dla innych filmów, seriali, teledysków i materiałów reklamowych. Nagrywano tutaj sceny m.in. do filmu „Karol. Człowiek, który został papieżem” w reżyserii Giacoma Battiata z 2005, czy „Tödlicher Irrtum” (reż. Konrad Petzold).

opracował: Stanisław Krzysztofek
zdjęcia: Igor Stanisławki

Źródła opracowania

1. Valde-Nowak, P. Człowiek pierwotny w Jaskini w Obłazowej. [w:] Pieniny – Przyroda i Człowiek, Nr 10 (2008), s. 133-146
2. Polańska-Kłaput A., Majer-Durman A. Walory przyrodnicze i ich ochrona w rejonie Przełomu Białki. [w:] Interdyscyplinarne Zagadnienia w Inżynierii i Ochronie Środowiska. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2013